Veel mensen lijden aan chronische vermoeidheid die niet afneemt met rust en slaap. Vaak al jaren. Dit is het belangrijkste symptoom van “bijnieruitputting”. Tegelijk is dit geen erkende diagnose in de reguliere geneeskunde. In de functionele, alternatieve geneeskunde wordt de term gebruikt om een breed scala aan klachten te beschrijven van vermoeidheid, slapeloosheid, concentratiestoornissen tot allergieën, gewrichtspijnen, duizeligheid etc. Als je online zoekt naar bijnieruitputting of “adrenal fatigue” kan je bijna elk symptoom er aan koppelen.

Duidelijk is dat het wel om stress-gerelateerd problematiek gaat, maar kunnen we beter spreken van een ontregeling van de (excuses voor het Engels) hypothalamus-pituitary-adrenal-axis, HPA-axis. Ons stress-reactiesysteem heeft twee componenten. Het sympato-adrenalsystem (SAS) dat onze directe reactie op stress regelt en de HPA-as die de middellange- tot langetermijnreactie op stress reguleert. Het systeem van korte termijn “bedreiging” wordt in onze maatschappij  continu geactiveerd door de drukte, de files, de werkdruk, te veel tijd achter beeldschermen, verkeerde eetpatronen en noem maar op. De constante activering van dat stressreactiesysteem tast de veerkracht aan en het verarmt de metabole reserve. Als veerkracht je capaciteit is om direct te reageren op alle eisen die op je af komen, dan is de metabole reserve je langetermijncapaciteit om stress te weerstaan. Je kan veel doen om je veerkracht en metabole reserve te verhogen: voldoende slapen, gezond eten, voldoende lichaamsbeweging, de natuur in gaan, goed met je stressbronnen omgaan etc. Maar als het tegengestelde gebeurd, neemt sluipend je veerkracht en je metabole reserve af tot er ontregeling ontstaat. Veel van onze welvaartsziektes kunnen hieraan gelinkt worden: chronisch vermoeidheids-syndroom, fibromyalgie, depressie, schildklierverstoringen, eczeem, burn-out, overgewicht, menstruatiestoornissen en nog veel meer.

Het idee van bijnieruitputting ontstond uit de beschrijvingen van Hans Selye, een beroemd arts en onderzoeker, van de effecten van stress op onze fysiologie. Hierin zijn fasen te onderscheiden, waarbij in de eerste fase de stresshormonen uit de bijnieren – Cortisol, DHEA en pregnenolon – verhoogd zijn, om via een tweede fase in fase drie terecht te komen, waarin ze verlaagd kunnen zijn. Dit is door anderen vertaald naar uitgeputte bijnieren die de productie niet meer konden bijhouden. Dit wordt echter niet ondersteund door de huidige wetenschappelijke inzichten in de stressrespons.

Er zijn verschillende mechanismes die kunnen leiden tot lage cortisolspiegels en die hebben niets te maken met het vermogen van de bijnieren om cortisol te produceren. De belangrijkste is een neerwaartse regulatie van bovengenoemde HPA-as. Je lichaam probeert schade door langdurig hoge cortisolspiegels te voorkomen. De centrale aansturing past zich aan door de gevoeligheid van sommige betrokken receptoren te verlagen. Ook kan er zich een ‘cortisolresistentie’ ontwikkelen. De receptoren worden minder gevoelig voor cortisol en nemen in aantal af. Nogmaals: dit zijn beschermingsmechanismen die het lichaam beschermen tegen de effecten van langdurig hoge cortisolspiegels, maar uiteindelijk leiden tot een lage cortisolspiegel en ook een verschoven dagritme van het cortisol. Verder neemt de ‘biologische beschikbaarheid’ van cortisol af door binding aan bepaalde eiwitten en wordt er meer cortisol omgezet in het minder actieve cortison. Van al het aanwezige cortisol is maar 3 tot 5 % biologisch beschikbaar. Een kleine verschuiving in die balans geeft direct een verlaagde meetwaarde bij bijvoorbeeld een speekselcortisoltest. En die verlaagde cortisol voel je wel: je hebt minder energie, je bent minder helder in je hoofd, je kan slechter tegen stress en dus ook tegen fysieke inspanning, je suikerregulatie is verstoord en ga zo maar door tot een totale ontregeling van de HPA-as.

Er zijn vier grote triggers voor HPA-as-ontregeling:

• De ervaren stress. De toevoeging “ervaren” is belangrijk, omdat het benadrukt dat mensen op verschillende manieren stress ervaren. Iets wat voor de één stressvol is, hoeft dat voor een ander niet te zijn.
• Alles wat een ontsteking veroorzaakt. Ook als je geen “ervaren stress” hebt, kan je bijvoorbeeld door langdurige darmproblemen toch ontregeld raken op je HPA-as. Zeker bij ingrijpende doorgemaakte ziekteperioden zoals een antikankerbehandeling gaan ervaren stress en ontstekingen hand in hand.
• Hoge en lage bloedsuikerspiegels kunnen op de lange termijn problemen geven in de insuline en leptineregulatie en daardoor de HPA-as verstoren.
• Verstoring van je circadiane ritme. Circadiane verstoring verwijst naar het niet voldoende blootgesteld worden aan licht in de ochtend en juist te veel op verkeerde momenten zoals s’nachts. Dit is een groeiend probleem in de moderne wereld en draagt aanzienlijk bij aan verstoring van de HPA-as.

Acupunctuur, kruiden, voeding, lifestyle.                                                                                            Hoe dieper je in dat moeras bent weggezakt, hoe langer de weg terug is. Binnen de Traditionele Chinese Geneeskunst (TCM) wordt er gekeken naar de aanwezige patronen. Elke cliënt heeft een uniek klachtenpatroon, waaruit afgeleid kan worden wat je nodig hebt om te herstellen. Acupunctuur wordt vaak aanvullend ingezet en het kan prima samengaan met reguliere medische trajecten. Met acupunctuur behandel je het patroon/disbalans in je lichaam, je bouwt energie op, brengt lichaam en geest weer in balans, het ontspant en kalmeert, je verwijderd blokkades, je krijgt een effectievere slaap etc. Natuurlijk is het nodig om naar lifestyle-aspecten te kijken: waar zit je stress en hoe ga je daar mee om? Vaak echter is het veel meer verscholen in het totaalbeeld van een samenspel van oorzaken, het is een “emmer die overloopt”.

Bij diepgaande verstoringen kunnen aanpassingen in het voedingspatroon, supplementen en Chinese kruiden veel bijdragen. De eerste keuze zou voeding moeten zijn. Tegelijk is dit ook een gecompliceerd onderwerp. Het aanbod in de supermarkten is niet gericht op kwaliteit. Door aanpassingen in samenstelling van de koolhydraten, vetten en  eiwitten die je tot je neemt, kan al veel worden bereikt. Je zuur-basebalans kan worden verbeterd. Tegelijk kunnen supplementen als Niacinamide, een vorm van vitamine B3, zeer regulerend werken op je stresssysteem en je energiehuishouding.

Met Chinese kruiden kan veel worden bijgestuurd. Er is een groep van zogenaamde “adaptogenen”, kruiden die de regulatie van de HPA-as kunnen beïnvloeden zoals:

• Acanthopanax              American ginseng                   Ashwaghanda                       Cordyceps
• Codonopsis                  Eleuthrococcus                        He shou wu                          Jiao gu lan
• Licorice                         Maca                                        Panax ginseng                     Rhodiola
• Schizandra                    Ocimum                                   Tripterygium

ACTH is het hypofysehormoon die de aanmaak van cortisol stimuleert. Er zijn kruiden die de ACTH kunnen verhogen zoals Panax Ginseng, Tripterygium of Ginkgo en er zijn kruiden die de ACTH kunnen verlagen zoals Licorice en Acanthopanax.

Er zal een individueel programma moeten worden samengesteld in een stap voor stap aanpak.